Polska 20 lat w Unii Europejskiej

Transformacja systemowa, która rozpoczęła się w Polsce w 1989 roku była kluczowa dla dalszych kroków w kierunku członkostwa w Unii Europejskiej. Po upadku komunizmu, Polska intensywnie dążyła do integracji ze strukturami zachodnimi, widząc w tym gwarancję stabilności politycznej i gospodarczej. W latach 90-tych Polska konsekwentnie realizowała politykę dostosowawczą, podejmując szereg reform mających na celu spełnienie kryteriów członkostwa w UE. Proces ten obejmował przyjęcie „Strategii Integracji Narodowej” oraz „Krajowego Programu Przygotowania do Członkostwa w UE”. Te kroki były niezbędne do dostosowania polskiego prawa, gospodarki i administracji do standardów unijnych. Intensywnie rozwijano również kontakty dyplomatyczne i współpracę na wielu poziomach, co ostatecznie zaowocowało pełnym członkostwem w Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku.

Tło historyczne sytuacji Polski przed przystąpieniem do Unii Europejskiej.

Przed przystąpieniem do Unii Europejskiej, Polska przechodziła burzliwy okres przejścia politycznego i gospodarczego. Lata 1952-1970 charakteryzowały się antagonistycznymi i konfliktowymi relacjami ze Wspólnotami Europejskimi, które polskie władze postrzegały jako „reakcyjno-burżuazyjny” twór będący politycznym i gospodarczym ramieniem NATO. Polska, będąc częścią bloku wschodniego, była silnie zintegrowana z Związkiem Radzieckim i jego strukturami satelickimi, co skutkowało izolacją od krajów zachodnich i uniemożliwiało poważne rozmowy na temat integracji z Europą Zachodnią. Sytuacja zaczęła się zmieniać w latach 70., kiedy Polska pod rządami Edwarda Gierka rozpoczęła stopniowe ocieplanie relacji z Zachodem, choć pełna normalizacja stosunków z Europą Zachodnią nastąpiła dopiero po zmianach politycznych pod koniec lat 80-tych. Polska stanęła także przed wieloma wyzwaniami wewnętrznymi, w tym transformacją gospodarczą, która wymagała przejścia z gospodarki centralnie planowanej na gospodarkę rynkową. Proces ten był bolesny i wymagał restrukturyzacji wielu sektorów przemysłowych, prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz reformy systemu finansowego. Jednak te zmiany były niezbędne, aby Polska mogła konkurować na jednolitym rynku europejskim. Ponadto Polska musiała dostosować swoje ustawodawstwo do „acquis communautaire”, czyli zbioru prawa UE, który obejmował szeroki zakres dziedzin, od ochrony środowiska po prawa konsumentów. Te wysiłki reformatorskie i dostosowawcze były kluczowe, aby zapewnić, że Polska nie tylko dołączy do UE, ale także skutecznie funkcjonuje w jej strukturach od pierwszego dnia członkostwa. Jednym z kluczowych wydarzeń na drodze do integracji europejskiej było podpisanie Układu Europejskiego w 1991 roku, który ustanowił stowarzyszenie między Polską a Wspólnotą Europejską. Traktat otworzył drogę do liberalizacji handlu i zbliżenia gospodarczego z krajami Europy Zachodniej. Polska, dążąc do wzmocnienia swojej pozycji w procesie integracji, wprowadziła liczne reformy gospodarcze i polityczne, które obejmowały liberalizację rynku, prywatyzację przedsiębiorstw państwowych i reformę systemu prawnego. Znaczącym krokiem było również wprowadzenie reformy samorządowej, której celem była decentralizacja władzy i wzmocnienie struktur lokalnych. W 1994 roku Polska formalnie złożyła wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej, co zapoczątkowało intensywny proces negocjacyjny, który trwał prawie dekadę. W latach poprzedzających akcesję Polska przeprowadziła również intensywną kampanię informacyjną, mającą na celu zapoznanie społeczeństwa z korzyściami płynącymi z członkowska w UE i przygotowanie obywateli do funkcjonowania w nowym, zintegrowanym środowisku europejskim.

Transformacja gospodarcza Polski w latach 90-tych.

Polska przeszła znaczącą transformację gospodarczą w latach 90-tych, która rozpoczęła się po upadku komunizmu w 1989 roku. W latach 1993-1995 gospodarka Polski wykazywała najwyższy wskaźnik wzrostu spośród krajów Europy Środkowej i Wschodniej, które przechodziły podobne transformacje polityczne. Produkt Krajowy Brutto (PKB) wzrastał odpowiednio o 3,8%, 5,0% i 6,5% w tych latach. Wysoka dynamika gospodarki była wynikiem szybkiego wzrostu eksportu i inwestycji. Wzrost eksportu był imponujący - w pierwszych 8 miesiącach 1995 roku przychody z eksportu wyniosły 14 736 mln dolarów, co stanowiło wzrost o 37,6% w porównaniu z tym samym okresem roku poprzedniego. Ponadto znacznie wzrosły również inwestycje, które w czerwcu 1995 roku były o 48,3% wyższe niż w czerwcu 1994 roku. Transformacja gospodarcza Polski nie obyła się bez wyzwań i problemów. Jednym z głównych zagrożeń dla kontynuacji szybkiego wzrostu gospodarczego była redukcja konkurencyjności polskiej gospodarki oraz wzrost kosztów produkcji i cen krajowych. Pomimo szybkiego wzrostu, Polska gospodarka napotykała bariery instytucjonalne, takie jak brak nowej konstytucji, która mogłaby stworzyć stabilne ramy dla dalszego rozwoju gospodarczego. Problemem były również kwestie związane z wysokim deficytem budżetowym i kosztami obsługi długu publicznego, które znacznie ograniczały zdolność kraju do finasowania niezbędnych inwestycji i infrastruktury. Pomimo wysokiej inflacji i deficytu budżetowego, Polska zdołała zgromadzić znaczne rezerwy walutowe, które we wrześniu 1995 roku wyniosły 12 miliardów dolarów. Pod koniec lat 90-tych transformacja przyniosła sukcesy ale wiele problemów nie zostało rozwiązanych. Utrzymanie tempa wzrostu gospodarczego wymagało bardziej konsekwentnej polityki transformacyjnej, skoncentrowanej na pełnym wdrożeniu zasad gospodarki rynkowej i stabilizacji makroekonomicznej. Mimo że Polska poczyniła znaczące postępy, transformacja gospodarcza nie była jednolitym i płynnym procesem. Wymagał on wciąż dalszych reform i dostosowań.

Stan polskiej gospodarki w momencie przystąpienia do Unii Europejskiej.

W momencie akcesji Polski do Unii europejskiej 1 maja 2004 roku, stan polskiej gospodarki charakteryzował się mieszanką wyzwań i optymistycznych prognoz wzrostu. Przed przystąpieniem do wspólnoty Polska przeszła znaczącą transformację gospodarczą, napędzaną liberalizacją handlu i reformami strukturalnymi. W latach 1997-2005 wskaźnik wzrostu PKB wynosił średnio około 3,9% rocznie, co wskazywało by na stabilny rozwój gospodarczy. W pierwszych latach członkostwa w UE, Polska utrzymywała solidny wskaźnik wzrostu gospodarczego wynoszący średnio 4,2% rocznie w latach 2004-2005, co plasowało ją jako szybko rozwijającą się gospodarkę w UE. Pomono pozytywnej trajektorii wzrostu, Polska borykała się z kilkoma przeszkodami gospodarczymi. Kraj zmagał się z wysokim bezrobociem, które w momencie przystąpienia do UE wynosiło około 20%, co odzwierciedlało poważne problemy strukturalne na rynku pracy. Wiele osób żyło na najniższym standardzie życia. Co podkreślało nierówności gospodarcze, które wymagały rozwiązania. Pomimo tych wyzwań integracja Polski z UE przyniosła znaczące korzyści, w tym dostęp do funduszy strukturalnych, które pomogły sfinansować kluczowe projekty infrastrukturalne i wspierały konwergencję gospodarczą z Europą Zachodnią. Członkostwo w UE stymulowało również bezpośrednie inwestycje zagraniczne, co dodatkowo wzmocniło rozwój gospodarczy Polski i integrację z jednolitym rynkiem. Droga Polski do członkostwa zaczęła się na długo przed oficjalnym przystąpieniem w 2004 roku. Wszystko zaczęło się od Układu Europejskiego w 1991 roku, który stworzył podstawy dla wolnego handlu z UE. Do 1993 roku traktat zniósł już wiele ceł, umożliwiając swobodniejsze przemieszczanie się polskich towarów na rynki UE. Ten wczesny start pomógł znacznie zwiększyć eksport i import Polski już przed oficjalnym przystąpieniem do UE. Handel Polski z krajami UE szybko rósł. Do 2003 roku, tuż przed przystąpieniem do UE, eksport towarów i usług stanowił 33,4% PKB Polski, w porównaniu do 21,6% w 1994 roku. Podobnie import wzrósł do 35,9% PKB z 19,7%. Ten wzrost pokazał, jak bardzo polska gospodarka stała się bardziej otwarta i zintegrowana z UE. W latach 1999-2003 eksport do państw członkowskich UE wzrósł z 13,2% do 20,1% PKB. Pomimo początkowych obaw, że przystąpienie do UE może zaszkodzić polskiej gospodarce poprzez zwiększenie importu, stało się przeciwnie. Eksport rósł szybciej niż import. Do 2005 roku Polski eksport wzrósł pięciokrotnie w porównaniu do poziomu z 1994 roku, osiągając 77,6 miliarda euro. Ten silny wzrost pomógł zmniejszyć deficyt handlowy kraju, który kurczył się przez sześć lat z rzędu do 2005 roku. Polska zaczęła nawet mieć dodatni bilans handlowy z UE, co oznaczało, że eksportowała więcej do UE niż importowała, podczas gdy pozostały deficyt dotyczył głównie krajów spoza UE. Przystąpienie do UE oznaczało również, że Polska przyjęła przepisy celne UE, które obniżyły cła na towary spoza UE. Zmiana ta zwiększyła import z krajów rozwijających się, a także doprowadziła do rekordowego wzrostu eksportu do miejsc takich jak Rosja i Ukraina. Polscy rolnicy początkowo obawiali się, że członkostwo w UE zaleje ich rynek importowaną żywnością, ale zamiast tego doprowadziło to do wzrostu eksportu polskiej żywności do UE. Ważnym aspektem jest status funduszy, które Polska uzyskała z UE. W 2004 roku Polska wniosła 1,4% do budżetu Unii Europejskiej, ale otrzymała 3,1% wydatków budżetowych, co sprawiło, że była beneficjentem netto z transferami netto w wysokości 1,7 miliarda euro, co stanowiło równowartość 0,75% dochodu narodowego brutto. Opisując Polskę 20 lat po przystąpieniu do Unii Europejskiej, trudno jest wskazać wszystkie obszary, w których nastąpiły zmiany, ponieważ kraj wygląda zupełnie inaczej. Od wyglądu zwykłych ulic i autostrad po ogromne inwestycje i infrastrukturę.

Dlaczego Polska wyróżnia się na tle innych krajów UE pod względem rozwoju gospodarczego?

Jednym z największych sukcesów Polski w Unii Europejskiej są postępy na rynku pracy. W ciągu dwudziestu lat członkostwa w UE rynek pracy przeszedł znaczące przemiany. Według Głównego Urzędu Statystycznego, bezrobocie w Polsce w maju 2004 wyniosło aż 19,5%. Dziś statystyki z marca 2024 roku pokazują, że spadło ono do poziomu 5,3%. Eurostat (Europejski Urząd Statystyczny) podaje jeszcze bardziej optymistyczny obraz, wskazując, że bezrobocie na koniec 2023 roku wyniosło 2,8% a w marcu 2024 roku nieznacznie wzrosło do 2,9%. To drugie najniższe bezrobocie w całej Unii Europejskiej. Członkowsko Polski we wspólnocie przyniosło jeszcze znaczące podwyżki płac. W 2004 roku średnia miesięczna płaca brutto wynosiła zaledwie 2290 PLN. Do 2023 roku liczba ta wzrosła do 7155 PLN, co oznacza ponad trzykrotny wzrost w ciągu dwóch dekad. Ewolucję spadku bezrobocia w Polsce z 19% w 2004 roku do około 3% na początku 2024 roku można zobaczyć na poniższym wykresie.

Jest to również ważne, ponieważ wzrost liczby pracowników na rynku pracy pozytywnie odbija się na płacach w całym kraju, które rosną z roku na rok. Sukces Polski jest zdecydowanie widoczny, gdy porównamy statystyki z innymi krajami członkowskimi. Według Eurostatu Polska zajmowała - wraz z Czechami - pierwsze miejsce wśród krajów Unii Europejskiej z najniższą stopą bezrobocia (2,9%). Dla porównania średnia w UE wynosiła 6% a w strefie Euro 6,5%. Dane Eurostatu z kwietnia 2024 roku potwierdzają, że Polski rynek pracy wciąż jest w dobrej kondycji w porównaniu z innymi państwami wspólnoty. Utrzymująca się bardzo niska stopa bezrobocia świadczy o silnym zapotrzebowaniu na pracowników i ograniczonych zasobach pracy.

Ocena Polski po 20 latach członkostwa, postępy i obecne wyzwana.

Członkostwo miało niewątpliwy znaczący wpływ na tempo wzrostu gospodarczego. W zależności od metody i danych użytych, różne badania wskazują, że Unijne członkostwo odpowiada za jedną trzecią do połowy wzrostu gospodarczego Polski w latach 2004-2023. Czynniki przyczyniające się do takiego stanu rzeczy obejmują dostęp do jednolitego rynku Unii Europejskiej, zagraniczne inwestycje przyciągnięte do Polski poprzez jej obecność w Unii oraz miliardy Euro we funduszach europejskich. W latach 2004-2023 PKB Polski wzrósł z 50% średniej UE do 80% średniej. Tempo wzrostu gospodarczego było trzecie najwyższe w Unii Europejskiej, po Irlandii i Malcie.

Ponad to w ostatnich 20 latach wartość eksportu z Polski do innych krajów UE wrosła prawie sześciokrotnie  z 45 miliardów Euro w 2004 roku do 262 miliardów euro w 2023 roku. Dzięki dostępowi do wolnego, bezcłowego rynku, Polska stała się jednym z czołowych dostawców wielu kluczowych produktów, takich jak kosmetyki, meble, baterie, części samochodowe. Polskie rolnictwo również może pochwalić się wysokim poziomem wzrostu eksportu. W 2002 roku, dwa lata przed przystąpieniem do wspólnoty, importowaliśmy więcej żywności niż eksportowaliśmy. W ciągu ponad 20 lat sytuacja zmieniła się znacząco - w 2022 roku Polska eksportowała produkty rolno-spożywcze o łącznej wartości 47,6 miliarda Euro z czego większość trafiała do Unii Europejskiej. To dziewięć razy więcej niż w 2004 roku. Wartym dodania jest fakt, że w ciągu ostatnich zostały stworzone nowe miejsca pracy dla tysięcy Polaków a 5 milionów miejsc pracy funkcjonuje w Polsce dzięki eksportowi towarów i usług do reszty Unii Europejskiej. Dodatkowe miejsca pracy są też tworzone dzięki funduszom europejskim. Bezpośrednio dzięki nim powstało 325 tysięcy, pośrednio 165 tysięcy a kolejne 100 tysięcy dzięki wzrostowi popytu wynikającemu z wykorzystania funduszy unijnych - w sumie pozwoliło to na znalezienie pracy około 590 tysiącom Polaków. Od momentu akcesji Polski do Unii Europejskiej, fundusze unijne odegrały ogromną rolę w rozwoju gospodarczym kraju. Do 2024 roku Polska otrzymała około 55,2 miliarda złotych na różne projekty wspierające przedsiębiorców, samorządy i innowacyjne inicjatywy. Programy takie jak Inteligentny Rozwój i Polska Wschodnia umożliwiły rozwój innowacyjnych rozwiązań, co stało się kartą przetargową polskich firm na rynkach międzynarodowych i zwiększyło konkurencyjność. W 2024 roku Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) jest zaangażowana w realizację instrumentów wsparcia polityki spójności na lata 2021-2027 w ramach trzech programów krajowych: Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki (FENG) (budżet PARP: 2,82 miliarda Euro), Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego (FERS) (budżet PARP: 1,37 miliarda Euro) oraz Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej (FEPW) (budżet PARP: 1,39 miliarda Euro). Ponadto Agencja będzie oferować również fundusze inwestycyjne z Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększenia odporności - kompleksowego programu reform w odpowiedzi na kryzys pandemii Covid-19. W ramach realizacji programów na lata 2021-2027 w 2024 roku zaplanowano ogłoszenie 24 naborów na łączną kwotę dofinansowania wynoszącą prawie 4,80 miliarda PLN. Patrząc na wyzwania warto podkreślić, iż gospodarka Polski w 2023 roku stanęła przed znacznymi problemami, wiązało się to ze wzrostem realnego PKB, który spadł gwałtownie do 0,2% z 5,3% w 2022 roku. Ponadto wysoka inflacja, zaostrzone warunki finansowania i zmniejszenie wsparcia dla gospodarstw domowych ograniczyły prywatną konsumpcję, mimo silnych warunków na rynku pracy i wzrostu płac. Eksport również spowolnił z powodu osłabionego popytu ze strony głównych partnerów handlowych. Jednak inwestycje wspierane przez silne wyniki finansowe firm i cykl wyborczy, dostarczyły pewnego wsparcia gospodarce. Inflacja osiągnęła szczyt na poziomie 18,4% (rok do roku) w lutym 2023 ale złagodniała do 3,9% (rok do roku) do stycznia 2024 roku, wspomagana przez spadające ceny surowców, silniejszy złoty i poprawę łańcucha dostaw. Patrząc w przyszłość przewiduje się, że wzrost gospodarczy Polski będzie na poziomie od 3% w 2024 roku i 3,4% w 2025 roku napędzany przez rosnącą konsumpcję prywatną z powodu spadającej inflacji, wzrostu płac i zwiększonych transferów rodzinnych. Reformy strukturalne i fundusze unijne mają dalej wspierać inwestycje. Jednakże presje inflacyjne mogą ponownie się pojawić z powodu przywrócenia VAT na podstawowe artykuły spożywcze i stopniowego wycofywania ograniczeń cen energii. Oczekuje się, że wskaźniki ubóstwa będą spadać, chociaż gospodarstwa domowe w trudnej sytuacji pozostaną narażone na ryzyko z powodu długoterminowych redukcji w programach minimalnego dochodu. Na poniższym wykresie można zobaczyć prognozowany wzrost PKB Polski do 2028 roku.

Podsumowanie.

Od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej w 2004 roku przeszła znaczną transformację gospodarczą. Ale i nie tylko to. Bowiem członkostwo, mimo wielu korzyści niosło ze sobą również pewne wady. Do najczęściej wymienianych należały: utrata suwerenności w pewnych obszarach-Polska musiała dostosowywać swoje prawo do prawa UE, co w niektórych przypadkach może ograniczać suwerenność w podejmowaniu decyzji politycznych i gospodarczych. Konieczność dostosowania prawa krajowego do prawa UE-Wprowadzenie unijnych przepisów wymagało zmian w polskim systemie prawnym, co wiązało się z kosztami dla budżetu państwa i przedsiębiorstw. System biurokratyczny UE był skomplikowany i czasochłonny, co utrudniało prowadzenie działalności gospodarczej i wpływało znacząco na koszty. Zbyt duży deficyt budżetowy-W przeszłości zdarzały się sytuacje gdy deficyt budżetowy Polski był na wysokim poziomie, co mogło wynikać z kosztów członkostwa i konieczności finansowania unijnych projektów. Kwestie związane z Trybunałem Konstytucyjnym-Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego RP, kwestionujące nadrzędność prawa UE, budziły kontrowersje i mogły prowadzić do konfliktów z instytucjami unijnymi. Konkurencja na wspólnym rynku-Polskie firmy musiały konkurować z silniejszymi przedsiębiorstwami z innych krajów UE, co było nie lada wyzwaniem. Emigracja zarobkowa-Członkostwo w UE ułatwiło Polakom wyjazdy do innych krajów w celach zarobkowych, co prowadziło do odpływu wykwalifikowanej siły roboczej. Brak zdecydowania i solidarności w UE-Niektóre zarzuty wobec UE dotyczyły braku zdecydowania w ważnych kwestiach, niezdolności do mówienia jednym głosem oraz braku solidarności między państwami członkowskimi. Patrząc z perspektywy 20 lat członkostwa korzyści płynące z przystąpienia do UE przeważyły nad wadami. W ciągu dwóch dekad nasz kraj osiągnął znaczące sukcesy w tym podwojenie PKB, sześciokrotny wzrost eksportu i spadek bezrobocia z 19% do zaledwie 3% w 2024 roku. Członkostwo w UE zapewniło Polsce dostęp do znaczących funduszy strukturalnych, które wspierały rozwój infrastruktury, innowacji i modernizacji różnych sektorów gospodarki. Fundusze unijne, takie jak programy Inteligentny Rozwój i Polska Wschodnia, umożliwiły rozwój nowoczesnych rozwiązań i zwiększyły konkurencyjność polskich na rynkach międzynarodowych. Ponadto napływ inwestycji zagranicznych znacznie się zwiększył, co przyczyniło się do wzrostu zatrudnienia i produktywności. Pomimo tych sukcesów Polska wciąż stoi przed wieloma wyzwaniami. Wzrost gospodarczy Polski spowolnił w 2023 roku, z PKB rosnącym zaledwie o 0,2%, w porównaniu do 5,3% w 2022 roku. Wysoka inflacja, zaostrzone warunki finasowania i zmniejszenie wsparcia dla gospodarstw domowych negatywnie wpłynęły na konsumpcję prywatną. Dodatkowo, agresja Rosji na Ukrainę wprowadziła geopolityczną niepewność, która wpłynęła na sytuację gospodarczą w regionie, zwłaszcza w zakresie eksportu i popytu zewnętrznego. W nadchodzących latach Polska będzie musiała kontynuować reformy strukturalne i skutecznie wykorzystać fundusze unijne aby utrzymać stabilny wzrost gospodarczy i zwiększyć odporność na zewnętrzne ryzyka. Z punktu widzenia osób urodzonych i wychowanych w czasach Unii Europejskiej, członkostwo dało młodym ludziom niesamowity rozwój osobisty i akademicki oraz możliwość poznania ludzi z całej Europy (Program Erasmus wspierający edukację, szkolenia, młodzież i sport w Europie). Jak również unijne staże pracy, pomagające bezrobotnym w poszukiwaniu pracy, sprawdzenie siebie w pracy na konkretnym stanowisku, zdobyciu doświadczenia i podjęcia, często pierwszej pracy w życiu. Ponadto stan naszego kraju, budynki, jakość życia z roku na rok coraz bardziej przypominają warunki w głównych państwach Europy Zachodniej. Dlatego oceniając 20 lat Polski w Unii Europejskiej, należy wskazać, że jest to najlepszy okres polityczno-gospodarczy w całej historii naszego narodu.

Źródło: https://www.blue-europe.eu/pl/pl-analysis/pelne-raporty/polska-20-lat-w-unii-europejskiej-jak-kraj-zmienil-sie-gospodarczo/